Là loại cây cỏ dại mọc trên các triền núi, lưng đồi, có hoa trong họ Hòa thảo, cây đót thường gặp trên đất khô vùng núi các tỉnh Đắk Lắk, Gia Lai, Kon Tum, Quảng Ngãi, Quảng Nam…, độ cao từ 50m đến 2.000m.

Cây cao tới 3,5 m, giống sậy và lau, thân to 5-8 mm. Lá cứng, hình giáo rộng, nhọn mũi, ôm lấy thân, có mép, hơi ráp. Bông nhỏ rất nhiều gồm nhiều cọng nhỏ, hình dải thuôn, chụm lại với nhau.

Người đi lấy đót

Mỗi năm cây đót nở đúng một lần, thường vào đầu xuân. Người dân hái bông đót về làm nguyên liệu kết chổi đót – một vật dụng phổ biến trong gia đình, chính là chiếc chổi bông mà nhà nào cũng có. Ở khu vực của gia đình anh Hu’Ra, bông đót trổ từ khoảng tháng 12 đến tháng 2, nhưng thời gian hái thích hợp nhất vào tháng một (tháng Giêng Âm lịch). Thời gian đót trổ bông đến khi thu hoạch không lâu, chỉ dưới 30 ngày, nếu để già quá không ai mua nữa.

Cây đót mọc rải rác ở triền núi, ven đồi, trên nương, thậm chí dọc đường. Tuy nhiên, để đến được khu vực nhiều đót, vợ chồng anh chị và người dân trong xã phải chạy xe máy hơn 10km đường đất, vượt qua vài con suối. Đường đi khá khó khăn, nhưng khi đến được triền đồi sẽ thấy bạt ngàn những bãi bông đót xanh “mướt mắt”.

Từ sau Tết đến nay, hầu như ngày nào ông Vàng A Hòa ở thôn 7, xã Đắk R’măng, huyện Đắk Glong (Đắk Nông) cũng vào rừng hái bông đót. Do trời nắng nóng, ông Hòa chỉ tranh thủ hái từ sáng đến trưa là nghỉ. 5 giờ đồng hồ làm việc liên tục, kiếm được khoảng 20kg bông đót, ông Hòa có thể thu về số tiền gần 200.000 đồng.

Ông Vàng A Hòa chia sẻ: “Nghề hái đót vất vả, một buổi nếu tích cực hái thì được khoảng 200.000 đồng. Số tiền này đủ để mua gạo, thức ăn. Do mùa đót chỉ kéo dài hơn một tháng nên cứ đến mùa, chúng tôi tranh thủ từng ngày”.

Đót phơi sau 5 – 7 ngày thì được thu gom lại…

Nghề hái đót lắm gian truân, nhọc nhằn, nhiều trường hợp phải đối mặt với nguy hiểm bởi đót thường mọc từng bụi, lùm ở nơi có độ dốc cao.

Vất vả là thế nhưng ưu thế dành cho những người gắn bó với nghề này là không lo ế hàng, bông đót hái về đến đâu, thương lái thu mua đến đó.

Thoăn thoắt, anh Hu’Ra (Buôn Mê Thuật, Đắk Lắk) mang cái túi, vội vàng len lỏi đến các bụi cây, nắm ngọn, bóc lấy phần bông dài hơn nửa mét. Trong khi đó chị Hyeh gom lại cột thành từng bó nhỏ, nhét vào cái túi sau lưng. “Đợt năm nay bông đót vừa to vừa không quá già, mình may mắn gặp trúng được vào khu vực nhiều bãi bông đót mà chưa có ai phát hiện”, anh Hu’Ra chia sẻ.

Cuối ngày, thành quả của đôi vợ chồng là hơn 100kg bông đót, với bán giá 6.200 đồng/kg, vợ chồng anh Hu’Ra và chị Hyeh thu về hơn 600.000 đồng. “Được bao nhiêu, hai vợ chồng mua gạo và thức ăn, còn lại dành dụm sắm đồ”, chị Hyeh kể lại. Ở xã của anh chị, có đến hơn 1/2 dân làng làm nghề săn bông đót. Chính vì thu nhập cao, người lớn cũng như trẻ nhỏ trong làng tranh thủ lên rừng hái đót. Mọi người cố gắng đi sớm và đi xa để có được những đám đót mới, nhiều hơn.

Đót khô

Tuy kiếm được “kha khá”, nhưng theo vợ chồng Hu’Ra và chị Hyeh cho biết nghề này cũng nguy hiểm, do đót thường mọc ở vách đá, bờ suối, nơi có nhiều rắn rết nên không cẩn thận sẽ nguy hiểm đến tính mạng. Theo nghề săn bông đót nhiều năm, vợ chồng anh Hu’Ra đã nghe không ít những câu chuyện thương tâm của người dân trong xã, thị trấn hay khu vực lân cận vì đi hái bông đót mà té ngã, gãy tay gãy chân… Mùa đót mọc cũng là dịp học sinh được nghỉ học, nhiều em nhỏ nhà khó khăn cũng theo cha mẹ lên rừng hái đót. Nếu hết dịp nghỉ Tết mà mùa bông đót vẫn còn phải kéo dài thì khả năng em nhỏ đó sẽ phải “nghỉ học” để đi hát bông đót có thêm thu nhập.

Chị Nguyễn Thị Nhãn trú tại huyện Đắk Glong (Đắk Nông), một tư thương chuyên thu mua bông đót cho biết, hiện bông đót tươi có giá 5.000- 7.000 đồng/kg, còn đót khô dao động 20.000- 21.000 đồng/kg. Giá cả phụ thuộc nhiều vào thời tiết, nhưng nhìn chung, đót năm nay cao hơn năm trước.

Theo chị Nhãn, người dân thường bán đót tươi nhưng cũng có nhiều hộ tự phơi đót rồi mới đem bán lại cho các đầu mối đến từ TPHCM. Bông đót đã phơi khô nếu không bán hết vẫn có thể để dành, bán dần.

Trung bình mỗi ngày đi rừng, người dân có thể kiếm được 30-40 kg đót tươi, cho thu nhập gần nửa triệu đồng. Chính vì vậy, cứ vào mùa bông đót, học sinh được nghỉ Tết cũng rủ nhau theo cha mẹ đi rừng hái “lộc” về bán.

Chị Nguyễn Thị Nhãn thông tin thêm: “Đót thường trổ bông trước Tết Nguyên đán và kéo dài khoảng từ 30 đến 35 ngày. Nghề hái đót và kinh doanh đót đã mang lại nguồn thu nhập đáng kể cho nhiều hộ đồng bào dân tộc thiểu số tại Đắk R’măng”.

TH&SP